NHỚ VỀ MỘT NỀN CỘNG HÒA

Hà Nhân

Cuối tháng 10 sang đầu tháng 11 dương lịch hàng năm, nhiều người sống ở Miền Nam trước 30/4/75 không khỏi nhớ đến một thời kỳ nhiều sôi động nhất của lịch sử Việt Nam sau khi có Hiệp Định Genève 20/7/1954. Một chính thể cộng hòa được thành hình và một cuộc tranh chấp võ trang khuynh đảo đẫm máu khởi sự để rồi hơn 20 năm sau, nửa đất nước còn lại mất nốt vào tay CSVN.
Hoàn cảnh chính trị và chiến tranh vào năm 1954 cực kỳ rắc rối. Sau khi Hiệp Định Genève 1954 được ký kết, tình hình hai miền thay đổi mạnh. Ở Miền Nam, đời sống trong hòa bình được hồi phục. Cuộc di cư của ngót một triệu người Miền Bắc làm cho đời sống xã hội kinh tế thay đổi đôi ba phần, đáng kể nhất là về chính trị.
Nhân vật Ngô Đình Diệm xuất hiện lãnh đạo Miền Nam, dù sao vẫn là vị thủ tướng có tư cách và tiếng tăm tốt hơn cả trong những người có thể được đề cử vào chức vụ này. Trong vai trò thủ tướng chính quyền quốc gia èo uột của Cựu Hoàng Bảo Đại, uy tín của ông Diệm đã thu hút được lòng tin của hầu hết những người không muốn sống dưới chế độ Cộng Sản, nhiều hay ít. Ông đã tập hợp được nhiều nhân sĩ và tầng lớp thanh niên yêu nước đứng quanh chính phủ Sài Gòn và một chế độ chống CSVN dứt khoát, tích cực ít ra là trong ba bốn năm đầu.
Vào tháng 10 năm 1954, những người còn ở lại Hà Nội phập phồng chờ đón đoàn quân kháng chiến trở về. Cuộc kháng chiến có hào khí oai hùng nhất là giai đoạn 1946-51 đã biến thể. Năm 1951, Đảng Lao Động mà nguyên hình là đảng CSVN ra công khai với chính sách chuyên chế kiểu Stalin. Những cuộc thanh trừng và bộ máy kềm kẹp quần chúng làm nhiều người không còn tin tưởng Việt Minh như trước nữa.
Những người có kinh nghiệm và chán ghét Cộng Sản lo tìm đường vào Nam. Nhiều người khác tiếp tục ở lại với hy vọng vào lời tuyên truyền yêu nước của Việt Minh, với nỗi hân hoan như trong bài ca Tiến Về Hà Nội: “Khi đoàn quân tiến về là đêm tàn dần. Như mùa Xuân xuống cành, nở năm cánh đào, Hà Nội bừng tiến quân ca.”
Tại Sài Gòn, chính phủ Quốc Gia Việt Nam hiện diện yếu ớt bên cạnh lực lượng viễn chinh Pháp. Chính quyền vẫn còn chịu ảnh hưởng của nền cai trị thuộc địa nặng nề, không thích ứng với một cuộc tranh đấu ý thức hệ cần đi sát dân và nặng phần chiến tranh tâm lý.
Chính phủ non trẻ Ngô Đình Diệm đã nỗ lực cải cách mọi mặt, nhưng có vẻ thành công hơn cả là về mặt hành chánh. Các hệ thống hành chánh, tư pháp được cải tổ, thủ tục giấy tờ dùng tiếng Việt theo khuôn mẫu thống nhất và đơn giản, mau chóng. Quân đội được cải tổ toàn diện theo mẫu mực của Mỹ. Chủ quyền ngoại giao và tài chánh, tiền tệ được thu hồi. Chính phủ có một đường lối kinh tế rõ rệt với những kế hoạch cụ thể.
Vấn đề nổi bật trong giai đoạn này là thi hành Hiệp Định Genève 1954. Trưởng Đoàn của chính phủ Quốc Gia Việt Nam và Trưởng Đoàn Hoa Kỳ không ký hiệp định nhưng tuyên bố tuân hành những thực tế của hiệp định như việc chia cắt đất nước. Sau đó chính quyền Sài Gòn tuyên bố không tổ chức tổng tuyển cử vào năm 1956 như Hiệp Định qui định.
Cho đến nay nhiều tài liệu, sách báo nói về thời kỳ này ghi rằng “Tổng Thống Ngô Đình Diệm không chịu tổ chức tổng tuyển cử theo Hiệp Định Genève vì sợ thất bại...” mà không nhắc đến tình hình thực tế hồi ấy. Sợ thất bại là đúng. Nhưng tại sao lại sợ là điều nhiều người ngoại quốc khó có thể hiểu rõ.
Ở Miền Bắc sau khi tiếp thu hoàn toàn lãnh thổ Bắc Vĩ Tuyến 17, đảng và chính quyền HCM tung ra cuộc tổng thanh trừng gọi là Phát Động Quần Chúng mà danh xưng chính thức là Cải Cách Ruộng Đất (nôm na hơn là “đấu tố”). Chiến dịch CCRĐ được phát động trắc nghiệm vào đầu năm 1953 tại Liên Khu 3, Liên Khu 4 và vài ba nơi lẻ tẻ khác. Chiến dịch tạm ngưng năm 1954 vì tình hình xáo trộn bất lợi của phe Cộng.
Khi cảng Hải Phòng vừa đóng lại, cuộc Phát Động Quần Chúng được tiếp nối với cường độ cực kỳ hung hãn. Mục tiêu chính nhằm loại trừ giai cấp địa chủ có tội cũng như không có tội ra khỏi vai trò lãnh đạo quần chúng nông thôn để thiết lập quyền lãnh đạo nông dân tuyệt đối của đảng.
Đồng thời CCRĐ còn nhằm tạo phản ứng có điều kiện trong tâm lý nông dân, khiến nông dân vì sợ hãi phải tuyệt đối phục tùng đảng. Ngoài ra CCRĐ có thể còn là biện pháp răn đe quần chúng để chuẩn bị tổng tuyển cử nếu vạn nhất chính quyền Sài Gòn thỏa thuận cùng tổ chức.
Cũng trong năm 1955-56 chính quyền Ngô Đình Diệm mở chiến dịch Tố Cộng truy lùng các phần tử Cộng Sản lẩn lút. Đã có một số lạm dụng hay quá tay trong đó có vụ Đại Lộc, Quảng Nam, nhưng số nạn nhân oan uổng không thể vượt quá hàng trăm, trong khi cuộc CCRĐ ngoài Bắc làm cho ít nhất 15.000 người bị giết và hàng chục ngàn bị tù đày theo ước lượng dè dặt nhất.
Trong tình hình ấy, chỉ có những ai ngu xuẩn nhất mới chịu tổ chức tuyển cử khi CSVN đã gắn xong bộ máy sợ trong thần kinh xương sống của đại đa số cử tri ở Bắc Việt sẽ khiến không ai dám bỏ phiếu cho ứng cử viên chống Cộng Sản nếu có tổng tuyển cử.
Vả lại nếu xét theo lý luận thông thường, theo lẽ phải và tính công bằng tự nhiên, việc phe quốc gia muốn Miền Nam trở thành một nhà nước riêng biệt là hợp lý. Khi có hai phe chống đối, thù nghịch tranh chấp nhau, biện pháp chia đôi nhà cửa hay đất đai tạm thời hoặc vĩnh viễn để ngăn chặn xung đột đổ máu, không bên nào được gây chiến trở lại là giải pháp hay nhất. Hiệp Định Genève 1954 đã làm công việc này. Ai chịu theo bên nào thì có quyền về ở bên ấy. Và ai cư ngụ ở đâu đều phải theo luật lệ của miền mình cư ngụ như ở Đông và Tây Đức, Nam và Bắc Hàn.
Trước tình hình chính trị đòi hỏi, ông Diệm tổ chức trưng cầu dân ý ngày 23/10/1955 để nắm quyền lực cao nhất là tổng thống thay thế ông Bảo Đại. Thực chất của việc làm này là cưỡng đoạt ngôi vị lãnh đạo, nhưng đó là cách dành chính quyền thường thấy ở hầu hết mọi quốc gia. Ông Diệm không phải là trường hợp duy nhất.
Sau đó, việc Miền Nam tuyên bố Hiến Pháp 6/10/1956 cũng là hợp lý trong khi chế độ CSVN ở Bắc Việt tự xác định rằng họ là một thực thể mang tên Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa và cũng ban hành một hiến pháp riêng ngày 1/1/1960. Về mặt quốc tế, Đệ Nhất Cộng Hòa được hơn 100 quốc gia hội viên LHQ công nhận trừ 11 nước Cộng Sản.
Chế độ thường được gọi là Đệ Nhất Cộng Hòa kéo dài đến khi bị lật đổ ngày 1/11/63. Lịch sử sẽ còn tốn nhiều giấy mực về thời kỳ này cũng như về nhân vật Ngô Đình Diệm. Nhưng cho đến nay, có một số quan trọng các diễn biến, nguyên nhân cùng những vấn đề khúc mắc còn trong vòng bí mật. Cần có thêm nhiều dữ kiện và tài liệu chưa được tiết lộ mới có thể đem lại những nhận định chính xác hơn về 9 năm Đệ Nhất Cộng Hòa và lãnh tụ Ngô Đình Diệm.
Nguồn tài liệu phong phú một phần còn nằm trong tay và trong ký ức của những người liên can mà hầu hết nay đã già. Nếu không được tiết lộ và ghi nhận, lưu giữ cẩn thận thì trong 3 thập niên nữa, những tài liệu và hiểu biết quý giá này sẽ đi vào lãng quên. Lịch sử do CSVN bịa đặt và bóp méo mà không có ai giải rõ sự thực sẽ làm cho các thế hệ sau lầm lạc nguy hại. Đây là công việc mà đất nước và con cháu chúng ta đòi hỏi những người cầm bút và các nhà làm văn hóa, văn học... phải làm càng sớm càng tốt.
Quần chúng Việt Nam có những quan điểm khác nhau về nền Đệ Nhất Cộng Hòa nhưng có thể tạm tổng kết những gì đã biết để đi đến một vài nhận định tạm về một số lãnh vực nổi bật nhất dù không thể đề cập đến mọi lãnh vực một cách chi tiết trong phạm vi một bài báo.
Chế độ Đệ Nhất Cộng Hòa đã làm được một số việc ích quốc lợi dân. Như về kinh tế, Miền Nam có mức thịnh vượng khả quan nhất là khoảng từ 1956 đến 1960, vào lúc viện trợ kinh tế của Hoa Kỳ ở mức thấp nhất. Trật tự kỷ cương được củng cố nhờ một nền hành chánh khá chặt chẽ tuy rằng còn lôi thôi bề bộn so với các nước Âu Mỹ.
Tinh thần yêu nước chống Cộng được nâng cao. Giới văn học nghệ thuật trước năm 1954 còn thụ động vì mặc cảm đứng cạnh Thực Dân Pháp. Nhưng dưới thời Đệ Nhất Cộng Hòa giới văn học nghệ thuật Miền Nam đã góp phần khá nhiều cho tinh thần yêu nước chống Cộng môt cách dứt khoát tích cực hơn trước. Xu hướng này đồng thời giúp tạo ra những tiến bộ vượt bực về thi ca, âm nhạc, văn chương, nghệ thuật.
Tuy nhiên về mặt chính trị, chế độ Đệ I Cộng Hòa đã thất bại ở một số lãnh vực. Vị cố Tổng Thống họ Ngô từng công khai nói rõ quan điểm của ông rằng nhân dân Việt Nam quen sống dưới sự cai trị của một vị vua anh minh có các đại thần tài giỏi phò trợ. Khi vị nguyên thủ có quan điểm như thế thì chế độ của ông khó có thể dân chủ thực sự.
Vì phía này hay phía kia, các đảng phái có tầm vóc không muốn hay không được hợp tác với chính quyền. Một bên chỉ toan đảo chính, bên chính phủ chỉ lo ruồng bắt đàn áp, tựu chung là hàng ngũ chống Cộng bị phân hóa nặng nề. Đến khi nổ ra phong trào tranh đấu của Phật Giáo thì tình hình đã quá tồi tệ không thể cứu vãn.
Nhiều nguồn dư luận đối lập còn lên án chính quyền dung dưỡng cả việc thủ tiêu người đối lập. Điều đó có thể đúng phần nào tuy mức độ còn có nhiều nghi vấn. Quả thật, có các cấp chức quyền hành chánh, quân sự ở một số nơi cư xử mạnh tay đối với dân chúng đặc biệt là đối với những người kháng chiến cũ nhưng không theo Cộng Sản và thân nhân cán binh tập kết, thay vì chiêu dụ họ như ở những địa phương khác.
Nhưng ngược lại tưởng cũng cần ghi nhận một số ưu điểm đáng khen. Đó là phần lớn các án tử hình về chính trị không được thi hành. Và dưới thời Đệ Nhất Cộng Hòa một số đáng kể hàng trăm cán bộ tình báo cao cấp và điệp viên của Hà Nội gửi vào Nam đã bị bắt giam hoặc được thuyết phục để tự nguyện làm nội tuyến cho phía ta nhờ các hệ thống tình báo và phản tình báo khá tài giỏi tuy không tránh khỏi những lạm dụng.
Tự do báo chí bị hạn chế tuy không khắc nghiệt như ở Miền Bắc nhưng cũng đủ gây bất mãn trong giới có ăn học. Bầu cử gian lận trở thành biện pháp cai trị được đương nhiên chấp nhận. Và nạn tham nhũng đầy rẫy tuy rằng cường độ và phạm vi còn thua kém xa thời Đệ Nhị Cộng Hòa và chỉ là hai số 0 sau dấu phẩy so với nạn tham nhũng hiện nay dưới chế độ CSVN.
Điểm yếu nhất của chế độ có lẽ là nạn cường hào ác bá, gây nhiều bất mãn hơn cả. Vì coi diệt Cộng là ưu tiên hơn dân chủ hóa nông thôn nên tệ trạng này được chính quyền làm ngơ, trong khi chính nó mới là rác rưởi làm phân bón cho mầm mống Cộng Sản nẩy nở mau và mạnh.
Sau cùng, và quan trọng hơn cả là Đệ Nhất Cộng Hòa thất bại về quân sự. Quân đội thiếu một tầng lớp sĩ quan cao cấp có tài và đức nên bắt buộc phải trao quyền tư lệnh cho một số cán bộ không đủ khả năng có thâm niên quân vụ. Mười người tài đức cũng khó có thể tổ chức và điều hành quân đội thành công nếu chỉ có một người quậy phá. Huống hồ tỉ số ấy cao hơn 1/10 trên thực tế. Mặt khác lớp sĩ quan trẻ xuất thân từ lúc Quân Đội Quốc Gia ra đời ít người được tin tưởng và trọng dụng.
Nền an ninh lãnh thổ bị suy thoái, vì sự yếu kém của lực lượng bán quân sự. Chính sách Ấp Chiến Lược gây nhiều bất mãn vì tiêu chuẩn tự nguyện không được tuân thủ, nhưng đã thành công trong việc cắt đứt hoạt động của du kích tại nông thôn về tình báo, tiếp tế và phá hoại. Khi tác dụng quân sự bắt đầu có hiệu quả thì chính quyền Ngô Đình Diệm sụp đổ. Riêng tác dụng kinh tế chưa kịp lộ rõ nhưng có thể hy vọng thành công.
Bộ máy quân sự chính quy của VNCH lúc ấy không thành công vì nhiều lý do như chúng ta không dám áp dụng biện pháp khủng bố, sắt máu như VC nhưng lại không thực sự dân chủ. Một khó khăn chính là không thể từ bỏ tổ chức và chiến thuật chiến lược của chiến tranh quy ước để lập ra một quân đội chỉ để đương đầu với du kích chiến trong giai đoạn khởi sự của cuộc chiến dưới thời Đệ Nhất Cộng Hòa.
Thế nhưng trong giai đoạn sau cùng dưới thời Đệ Nhị Cộng Hòa, quân đội tỏ ra thành công hơn hẳn địch thủ trong các cuộc hành quân trận địa. Dầu sao mọi quân lực đều phải tiến đến giai đoạn sau cùng bằng chiến tranh trận địa có chiến tuyến, vì du kích chiến chỉ có thể làm công việc chuẩn bị và hỗ trợ. Tiếc thay khi quân lực Miền Nam có khả năng chiến thắng bằng chiến tranh quy ước thì lại là lúc Hoa Kỳ bị dư luận phản chiến bó tay phải từ bỏ VNCH. Âu đó cũng là vận nước.
Sau hết, nền Đệ Nhất Cộng Hòa bị thất bại nặng nề khi đối đầu với Cộng Sản Việt Nam và quốc tế trong mặt trận tuyên truyền.
Ngành Thông Tin Tuyên Truyền cũng như Chiến Tranh Tâm Lý tuy có được chú trọng hơn thời Bảo Đại nhưng chưa được yểm trợ đúng mức, chỉ được coi là bộ phận chuyên môn lo giải trí, hiếu hỉ, giáo dục chính trị trong quân đội và chính quyền thay vì là trách nhiệm và nghĩa vụ chính của các cấp chỉ huy, lãnh đạo. Quan niệm sai lầm này kéo dài đến tận ngày 30/4/1975.
Những khuyết điểm của chế độ và lãnh tụ Ngô Đình Diệm bị thổi phồng và xuyên tạc rất tinh vi. Trong khi những xấu xa của họ Hồ và chế độ Cộng Sản Bắc Việt được chegiấu kỹ. Quần chúng Mỹ và thế giới lầm tưởng chính quyền Ngô Đình Diệm là tay sai Mỹ, tàn ác và CSVN là có chính nghĩa, là tốt đẹp.
Trên thực tế, chế độ CSVN cũng làm những việc tương tự như ở Miền Nam mà tệ hại hơn gấp bội. Chính quyền HCM cũng cưỡng bách dân đi “xây dựng quê hương mới” khẩn hoang, thành lập hơn 60 nông trường kể cả các nông trường quân đội giống như các dinh điền ở Miền Nam. Nhưng dân ở nông trường đói rách vất vả hơn rất nhiều.
Miền Nam có “biện pháp hành chánh” giam giữ không án toà tối đa 4 kỳ hạn mỗi kỳ 6 tháng. Hà Nội có Nghị Quyết 49 năm 1961 cho giam giữ vô hạn định mỗi kỳ 3 năm. Miền Nam dưới quyền ông Diệm chậm sửa đổi luật hình luật hộ, vẫn dùng luật có từ thời Pháp Thuộc. Nhưng thế vẫn còn có luật. Miền Bắc dưới quyền họ Hồ không có luật hình hay hộ, toà án tùy nhu cầu chính trị mà xử với số án tử hình nhiều hơn Miền Nam dẫu tính cả những án do luật 10/59 ở Miền Nam (đạo luật bị CSVN la làng nhiều nhất) tuyên xử.
Vì vậy người ta cho rằng VC nói láo mà có người nghe nhờ chiến lược tấn công tuyên vận toàn lực. Còn lực lượng tuyên vận phía Sài Gòn thì chỉ lo phòng thủ cũng không xong, nói gì đến tấn công.
Nói tóm lại, nước Việt Nam Cộng Hòa nhận kết quả đau đớn ngày 30/4/75 với một gia tài thừa hưởng từ cả hai nền Cộng Hòa, gồm những thành tích và truyền thống tốt đẹp cũng như một chính nghĩa sáng tỏ, nhưng không tránh khỏi một mớ bòng bong những di vật nặng nề xấu xí và què quặt.
Hà Nhân